Ο επισκέπτης
που θα περάσει λίγες στιγμές στην Παλαιοκώμη Σερρών, ίσως να μην ενθουσιαστεί
ιδιαίτερα. Ίσως σκεφτεί ότι πρόκειται για έναν όμορφο οικισμό, χωρίς όμως
κάποια ξεχωριστή αρχιτεκτονική. Τίποτε το ιδιαίτερο δηλαδή. Ένας καινούριος
οικισμός λοιπόν, στον οποίο η ιστορία δεν έκανε τη χάρη να σταθεί για λίγο.Κι
όμως τόσο κοντά σε Κωμοπόλεις με έντονα στοιχεία του παρελθόντος, όπως η Πρώτη
και το Ροδολίβος Σερρών, αλλά και δίπλα σχεδόν στην Αρχαία Αμφίπολη.
Αυτή η
εντύπωση που δίνει το χωριό μας με μια πρώτη ματιά είναι λάθος.
Η Παλαιοκώμη
αξίζει μια δεύτερη ανάγνωση που στο τέλος της θα αποζημιώσει τον μελετητή
για τον χρόνο του. Είναι ένας τόπος με πλούσιο παρελθόν, ενώ φιλοξενεί διαφορετικές
πληθυσμιακές ομάδες, με την κάθε μία από αυτές να κουβαλά το δικό της ιστορικό
φορτίο. Ίσως γι αυτό δεν έχει γίνει μέχρι τώρα κάποια εκτεταμένη προσπάθεια να
καταγραφεί η πορεία της μέσα στο χρόνο.Ένα μεγάλο κουβάρι γεγονότων και
ανθρώπων που αποθαρρύνει όποιον θα ήθελε να διηγηθεί την περιπέτειά τους.
Εδώ θα
προσπαθήσουμε να ξετυλίξουμε αυτό το κουβάρι χωρίς υπερβολές και ανακρίβειες.
Ας
κοιτάξουμε πρώτα απ' όλα την γεωγραφία της περιοχής του Παγγαίου από την πλευρά
των Σερρών. Καταλαβαίνουμε αμέσως γιατί παραμένει κατοικημένη αδιάλειπτα από τα
χρόνια της αρχαιότητας μέχρι σήμερα. Από τη μια ο ορεινός όγκος του Παγγαίου,
από την άλλη η υδάτινη μάζα της Λίμνης του Αχινού και στη μέση μια λωρίδα γης,
ικανής όμως να συντηρήσει έναν πληθυσμό ανθρώπων. Ταυτόχρονα όμως μπορεί να
επιτρέψει την μετακίνηση και την ανάπτυξη ενός στρατού.
Βρισκόμαστε
λοιπόν σε ένα πέρασμα. Ένα πέρασμα διάσπαρτο από ενθύμια όσων έχουν ζήσει
αλλά και όσων έχουν περάσει από εδώ.
Η χώρα του
Παγγαίου στην πλευρά των εκβολών του Στρυμόνα κατοικείται αρχικά από θρακικά
φύλλα Ηδωνούς, Παναίους, Πιέρες, Δατηνούς, ενώ στη συνέχεια ιδρύονται αποικίες
των νότιων Ελλήνων (Άργιλος, Αμφίπολη) αλλά και της Θάσου .
Από εδώ θα
περάσει ο στρατός του Ξέρξη κατά την πορεία του προς την πανωλεθρία, εδώ
θα διεξαχθεί η Μάχη του Δράβησκου αλλά και κάποιες από τις σπουδαιότερες μάχες
του Πελοπονησιακού πολέμου.
Τελικά η
περιοχή μας θα προσαρτηθεί στο βασίλειο της Μακεδονίας από τον Βασιλιά Φίλιππο
και οι κάτοικοι της, Θράκες, Μακεδόνες, άποικοι από την Αθήνα, την Άνδρο
την Θάσο και αλλού, θα φτάσουν στις μέρες μας να ονομαστούν Θρακομακεδόνες. Στα
Ρωμαϊκά χρόνια θα περάσει από την περιοχή ο Απόστολος Παύλος και η τοπική
παράδοση θα διατηρήσει την ανάμνηση του, μεταφέροντας μας πως κύρηξε στο σημείο
«Τουπόλο» έξω από το Ροδολίβος. (Πρόκειται για τοπική προφορική παράδοση
και την καταγράφουμε ως τέτοια προκειμένου να την διασώσουμε).
Στα πέριξ
της Παλαιοκώμης υπάρχουν δύο αρχαία νεκροταφεία που μας έχουν δώσει
ενεπίγραφα ειδώλια κι Ελληνικές επιτύμβιες επιγραφές της Ρωμαϊκής
εποχής. Με συγκίνηση αναφέρουμε τα ονόματα Μέστος, Δουλέους, Διοσκουρίδης,
Μαντώ, Εκαταίη, Κώραβος, ως τα αρχαιότερα διασωθέντα ονόματα ανθρώπων που
πάτησαν τα ίδια χώματα με εμάς. 'Ολα είναι Θρακικά και Μακεδονικά και είναι
γραμμένα στην Ελληνική γλώσσα. Ακόμη υπάρχουν ίχνη αγροικιών καθως
βρέθηκαν πήλινα δοχεία αποθήκευσης σιτηρών, επίσης της Ρωμαϊκής εποχής, ενώ
στις παρυφές του βουνού πολύ κοντά στη Νέα Φυλή και στην Παλαιοκώμη
βρίσκουμε βραχογραφίες. Οι ιστορικοί είναι βέβαιοι πως το χωριό μας
κατοικείται από τα αρχαία χρόνια, αν και δεν μπορούν με βεβαιότητα να αναφέρουν
το όνομα που είχε τότε. Άλλωστε η Αρχαία Εγνατία Οδός απείχε λιγότερο από τρία
χιλιόμετρα στη σημερινή θέση Ζαβαρνίκια.
Βρισκόμενοι
στη σκιά της Αμφίπολης, όλοι οι κάτοικοι του Παγγαίου ακολουθούν τη μοίρα της. Μετά
το Μακεδονικό μεγαλείο θα ακολουθήσει η Ρωμαϊκή κατάκτηση, κατόπιν
διαδοχικών πολέμων και τη στιγμή που εδραιώνεται η ειρήνη
ξυπνά ο αρχαίος εφιάλτης των βαρβαρικών επιδρομών. Πρώτοι επιδρομείς τον
1ο αιώνα π.Χ. είναι οι Γαλάτες. Επόμενοι οι Θράκες σύμμαχοι του
Μιθριδάτη, οι οποίοι κυριεύουν την πόλη πραγματοποιώντας μεγάλες καταστροφές. Ακολουθούν
οι Έρουλοι το 297 Μ.Χ και μετά οι Βησιγότθοι του Αλάριχου το 395 Μ.Χ.
Η μεγαλύτερη
όμως καταστροφή της πόλης πιστεύεται πως έγινε από τον μεγάλο σεισμό του 620 Μ.Χ. ενώ οι Σλάβοι ολοκλήρωσαν τον
όλεθρο. Φυσικά δεν έχουμε στοιχεία για
το τι συνέβη ακριβώς στους μικρούς οικισμούς της περιοχής. Η τύχη τους
όμως είναι σίγουρα συνδεδεμένη με αυτήν της γειτονικής Αμφιπόλεως.
Άγρια χρόνια.
Ο Αρχαίος κόσμος πεθαίνει και ξεκινά ο Μεσαίωνας. Διοικητικά υπαγόμαστε
στο Ανατολικό Ρωμαϊκό Κράτος. Το Βυζάντιο!
Τον
δέκατο αιώνα ξεκινά η διαδικασία της λεγόμενης Αθωνικοποίησης στο κάτω μέρος
της κοιλάδας του Στρυμόνα. Οι Μονές του Αγίου όρους εξελίσσονται σε
μεγάλους ιδιοκτήτες γης. Οι περισσότεροι κάτοικοι περνάνε στο καθεστώς του
Παροίκου. Ίσως είναι λιγότερο σκληρό από όσο ακούγεται. Από τα στοιχεία
που έχουμε συμπεραίνουμε πως η ζωή των Παροίκων είναι αρκετά υποφερτή σε
σύγκριση με άλλες περιοχές του Βυζαντίου και της υπόλοιπης Ευρώπης. Έχουν δική
τους περιουσία την οποία κληροδοτούν στα παιδιά τους και δεν θεωρούνται δούλοι.
Αυτό βέβαια ισχύει για τις ειρηνικές περιόδους. Δυστυχώς αυτές δεν είναι
και τόσο πολλές. Το 1185 Μ.Χ. πραγματοποιούν επιδρομή οι Νορμανδοί αφήνοντας πίσω τους
σπαράγματα.
Ο κυριότερος
κίνδυνος όμως είναι οι Σλάβοι, καθώς οι επιδρομές τους ακολουθούνται
από προσπάθεια Σλαβικής διείσδυσης και αλλοίωσης του πληθυσμιακής σύνθεσης του
τόπου. Έτσι στο τέλος του δωδέκατου αιώνα περνά από τα μέρη μας και ο Βούλγαρος
Τσάρος Ιωαννίτζης, ο αυτοαποκαλούμενος Ρωμαιοκτόνος. Στην προσπάθειά του να
εξαφανίσει οτιδήποτε Ελληνικό , καίει , σκοτώνει, γκρεμίζει. Τελικά θα
καταλήξει μια θλιβερή υποσημείωση στην ιστορία. Κατόπιν περνούν οι Καταλανοί
μισθοφόροι, φυσικά γκρεμίζοντας τα πάντα και τέλος οι Σέρβοι για τους οποίους
δεν ξέρουμε αν κατέστρεψαν κάτι .
Η Αμφίπολη
παύει να υφίσταται ως μεγάλη πόλη και την θέση της παίρνουν μικρότερα πολίσματα,
όπως η Χρυσόπολις στα παράλια, το Μαρμάριον στην θέση του ομώνυμου πύργου, ο
Χάνδακας επίσης στον ομώνυμο πύργο του Χάνδακα, αλλά στην απέναντι πλευρά του
Στρυμόνα , η Λουκκοβικεία σε ημιορεινή τοποθεσία στο τελείωμα του Παγγαίου, η
Πανυγηρίστρα στην θέση της σημερινής Νέας Μεσολακιάς, η Δεκαλίστα στις όχθες
της Λίμνης του Αχινού από την πλευρά που «βλέπει» στην σημερινή Παλαιοκώμη, η
Αβαρνίκεια, το Σέμαλτον και άλλοι .
Τότε έχουμε
και την πρώτη εμφάνιση σε επίσημο έγγραφο του χωριού, στην πρώτη δεκαετία
του δωδέκατου αιώνα. Σε απογραφικό κατάλογο της Μονής Ιβήρων που αφορά το χωριό
Ραδολίβος αναφέρεται και η Πρεβίστα ή αλλιώς Πρέκβιτζα.
Πρεβίστα.
Όνομα ξενόηχο. Κάποιοι το χαρακτηρίζουν Σλαβικό, δεν καταφέρνουν όμως να το
ετυμολογήσουν ικανοποιητικά κι έτσι
δε μας πείθουν. Άλλωστε υπάρχει πλήρης έλλειψη Σλαβικών μικροτοπονυμίων
στα περίχωρα κι αυτό έχει τη σημασία του. Η αναφορά του Αστέριου Γούσιου,
πως το όνομα είναι εξέλιξη του Πρωτίστα , ως πρώτη κτήση της Μονής
Εικοσιφοίνισας, θεωρείται ανακριβής από τον τότε Λόγιο Βιβλιοθηκάριο της Μονής
Δαμασκηνό Μοσχόπουλο. Πιθανότερη θεωρούμε την προέλευση του ονόματος από την
Λατινική γλώσσα κάτι που ισχύει και για το γειτονικό Σέμαλτο, το σημερινό Μικρο
Σούλι.
Ο κόσμος
αλλάζει. Στα 1297 το χωριό μας ανήκει στον Αλέξιο Ραούλ Κομνηνό. Μετά από
αλλεπάλληλες αγοραπωλησίες και δωρεές ιδιοκτήτρια εμφανίζεται η Θεοδώρα
Παλαιολογίνα στις αρχές του δέκατου τέταρτου αιώνα , η οποία αν και
διαμένει στη Βασιλεύουσα είναι από τους μεγαλύτερους ιδιοκτήτες γης στην
Ανατολική Μακεδονία. Η Παλαιολογίνα πουλά το χωριό στον Τσάρο των Βουλγάρων
Μιχαήλ Ασάν Σισμάν κι αυτός σαν καλός Χριστιανός το δωρίζει στην Μονή Ζωγράφου
του Αγίου Όρους. Μόνο που οι καινούριοι ιδιοκτήτες θέλουν να γνωρίζουν τι
εισοδήματα θα έχουν από το καινούριο τους απόκτημα.
Αυτό που θα
μείνει για εμάς είναι ένας απογραφικός κατάλογος με τις οικογένειες που μένουν
εδώ. Ονόματα , σύζυγοι , παιδιά , ιδιοκτησίες , οφειλές ,τα πάντα . Διακρίνουμε
τρεις μεγάλες οικογενειακές ομάδες με διάφορα παρακλάδια -Γουδέλης, Κατωτικός,
Μερζάνος, καθώς και τα μικρά ονόματα και τα επαγγέλματα όλων των κατοίκων του
χωριού. Από το συγκεκριμένο έγγραφο που βρίσκεται υπό μελέτη στη Μονή Ζωγράφου
εξάγονται πολύτιμα συμπεράσματα όσον αφορά την κοινωνική οργάνωση της
Ανατολικής Μακεδονίας αυτή την περίοδο. Ένας κάτοικος προσδιορίζεται ως Σέρβος
κι ένας ως Βούλγαρος. Οι υπόλοιποι είναι εντόπιοι Έλληνες. Το χωριό Πρεβίστα
υπάγεται διοικητικά στο Θέμα Στρυμόνος, Καπετανίκιον Ζαβαλτίας.
Το 1378
στο εκκλησιαστικό δικαστήριο της Ζίχνας, σε διαμάχη Μοναστηριών για την
ιδιοκτησία υδρόμυλων στο χωριό Χάνδακας του Στρυμόνα, κατέθεσαν δύο κάτοικοι
της Πρεβίστας. Αν κι εξαρτημένοι γεωργοί λοιπόν οι πάροικοι έχουν λόγο που
βαραίνει στα δικαστήρια .
Στο τέλος
του 14ου αιώνα έχουμε μια αναφορά πως κάποιος στρατιώτης ονόματι Μιχαήλ γιος
του Δανιήλ, εκπίπτει στο καθεστώς του παροίκου με αυτοκρατορικό διάταγμα και
εγκαθίσταται στην Πρεβίστα που ήταν ο τόπος καταγωγής του.
Στα αμέσως
επόμενα χρόνια (1383Μ.Χ.) ο Οθωμανός στρατηγός Γαζή Αχμέτ Εβρενός κατακτά
την περιοχή μας στο όνομα του Παντισάχ Μουράτ Α΄. Ήταν καιρός. Ακούγεται άσχημα
σε μας. Όμως εκείνα τα χρόνια ήταν προτιμότερη η κτηνώδης δύναμη
των Σουλτάνων, από την απάθεια του μακρινού Βυζαντίου. Ενός Βυζαντίου που το
μόνο που ήξερε ήταν να φορολογεί χωρίς να προσφέρει προστασία.
Τουρκοκρατία
λοιπόν!
Η θέση των
κατοίκων της περιοχής μας είναι σχετικά καλή. Τα δίκαια των Αθωνικών μονών αναγνωρίζονται
από τους κατακτητές, με αποτέλεσμα ένα τρόπο ζωής υποφερτό. Πάντα βέβαια με τα
δεδομένα εκείνης της εποχής. Η Μονή Παντοκράτορα είναι πλέον αυτή που διαθέτει
κτήματα στην Πρεβίστα, κάτι που δεν θα αλλάξει μέχρι την απελευθέρωση. Βέβαια
έχουμε εισροή Τούρκων εποίκων που αλλάζουν αρκετά την δημογραφία του τόπου.
Αλλάζουν και την οικονομία. Οι καινούριοι κάτοικοι είναι κυρίως κτηματίες,
ακόμη και τσιφλικάδες. Στο χωριό μας οι
Μουσουλμάνοι λειτουργούν ιεροδιδασκαλείο και Τέμενος. Είναι εύποροι και ζουν σε
σχετική αρμονία με τους Έλληνες. Και πάλι η μαρτυρία κατοίκων σε δικαστήριο υπό
τον καδή της Ζίχνης το 1584 σε διαμάχη μεταξύ της μονής Παντοκράτορα και
κάποιου Τούρκου ονόματι Ινέμπεη, (την οποία κέρδισε η μονή), μας δηλώνει πως η
μαρτυρία τους αναγνωρίζεται από τους Οθωμανούς ως μαρτυρία ελεύθερων ανθρώπων.
Είναι όμως
εχθροί !!!
Το
1623 σύμφωνα με το χρονικό των Σερρών του Παπασυνοδινού, απαγχονίζεται στο
χωριό Χάνδακας, ο Αδάμης του Καραπαπά από την Προβίστα. Οι Τούρκοι τον
κατηγόρησαν για ασέβεια στην θρησκεία
τους και συνεργασία με τους Φράγκους.
Η αλήθεια
είναι άλλη. Ο Αδάμης συγκέντρωνε στοιχεία για την φορολογική καταπίεση του
πληθυσμού από το τοπικό άρχοντα Μεχμέτ Γιασατζή, τα οποία είχε σκοπό να
μεταβιβάσει στην Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα πάντα με τον Παπασυνοδινο, ήταν
άνδρας έντιμος που κρατούσε τον λόγο του. Σήμερα δυστυχώς είναι ξεχασμένος.
Αυτό ίσως είναι κάτι που η σημερινοί κάτοικοι του χωριού θα πρέπει να το
διορθώσουν.
Ο καιρός
περνάει κάτω από την διακυβέρνηση των Οθωμανών με περιόδους δύσκολες κι εύκολες.
Με αφορμή τα διάφορα επαναστατικά κινήματα που εκδηλώνονται κατά καιρούς,
προσπαθούν να αφαιρέσουν γη και προνόμια από τις Μονές της χερσονήσου του Άθω. Καταγράφονται
δολοφονίες μοναχών και τρομοκρατία. Τελικά όμως τα Μοναστήρια καταφέρνουν να
διατηρήσουν τον ρόλο τους στην περιοχή.
Κάπου εδώ θα
πρέπει να αναφέρουμε την σύγχυση που προκαλείται λόγου του ομόηχου των ονομάτων
Προβίστα , που αναφέρεται και ως Πρεβίστα ή Πραβίστα, με το Πράβι, την
σημερινή Ελευθερούπολη , η οποία πολλές φορές ονομάζεται και Πράβιστα.
Αποτέλεσμα στην εκκλησιαστική αλληλογραφία της εποχής αλλά και σε πολλές
μελέτες να γίνονται λάθη.
Οι Μπονόβας
και Τσαρουχάς στο έργο τους «Τα μετόχια Προβίστα Αγιασμάτι Γιενίκιοϊ», θεωρούν
πολύ πιθανόν η πορεία του Νικοτσάρα να καταγράφεται λανθασμένα.
Ίσως πρέπει να
γίνουμε πιο συγκεκριμένοι. Το 1807 οι Ρώσοι θέλησαν να δημιουργήσουν
αντιπερισπασμό στην Μακεδονία ούτως ώστε να βοηθηθεί έτσι το κίνημα του
Καραγεώργη στην Σερβία . Γι αυτόν τον λόγο προσέλαβαν τον αρματολό του Ολύμπου
Νικοτσάρα . Αυτός με Έλληνες και Αλβανούς μισθοφόρους προσπάθησε να
δημιουργήσει αναταραχή στην περιοχή της Ζίχνας , ενώ στη συνέχεια είχε σκοπό να
μεταβεί στη Σερβία. Το σχέδιο ήταν παράτολμο και τελικά δεν πέτυχε.
Η τελική
μάχη πιστεύεται πως έγινε σε γέφυρα κοντά στο Πράβι όμως όπως αναφέρουμε πιο πάνω
υπάρχει η πιθανότητα να έγινε σε γέφυρα κοντά στην Προβίστα. Ας έχουμε υπόψιν
μας τις δυνατότητες επιτόπιας έρευνας των ιστορικών της εποχής. Στ΄ αλήθεια
ήταν περιορισμένες. Άλλωστε και το δημοτικό τραγούδι που περιγράφει τα γεγονότα,
παρουσιάζει την Ζίχνα να γειτονεύει με το Πράβι: «την Ζίχνα να πατήσωμε, το
έρημο το Πράβι». Την ίδια άποψη υποστηρίζουν και ο Γάλλος FURIEL καθώς και ο
Αρχιμανδρίτης Γαβριήλ ηγούμενος της Μονής Διονυσίου του Αγίου Όρους.
Τον 19ο
αιώνα το όνομα του χωριού έχει διαμορφωθεί πλέον σε Προβίστα και οι κάτοικοι
ασχολούνται με την παραγωγή δημητριακών και το εμπόριο . Υπάρχουν βέβαια και
πολλοί τεχνίτες ανάμεσά τους ενώ το 1894 εισάγεται η καλιέργεια του καπνού .Οι
Οθωμανοί κάτοικοι είναι κτηματίες και τα μοναστήρια του Άθω δεν είναι
πλέον οι απόλυτοι ιδιοκτήτες γης . Εξακολουθούν όμως να διαθέτουν μετόχια
.Μάλιστα αναφέρεται η ύπαρξη μοναστηριακού πύργου στο κέντρο του χωριού οπού
διαμένουν μοναχοί και συγκεντρώνονται οι σοδιές.
Εκείνη την
εποχή η κοινότητα θα γαλουχήσει έναν σπουδαίο άντρα, τον Πολύκαρπο Θεολογίδη.
Το τέκνο αυτό του χωριού μας μετά από τις σπουδές του στη Χάλκη ανέλαβε
σημαντικές αποστολές για λογαριασμό του Πατριαρχείου στη Σερβία και αλλού, για
να να χειροτονηθεί τελικά στις 6 Φεβρουαρίου του 1900 Μητροπολίτης Δεβρών και
Βελισού.
Στο μεταξύ
μια ευτυχής για εμάς συγκυρία αναγκάζει το 1900 τον Βρετανό περιηγητή Τζωρτζ
Φρεντερίκ Άμποτ, να παρεκλίνει από την πορεία του. Φιλοξενείται από έναν
εύπορο συγχωριανό μας και περνάει μια νύχτα εδώ. Στο βιβλίο: «ΕΝΑΣ ΑΓΓΛΟΣ
ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΤΟΥ 1900», θα αφιερώσει ένα κεφάλαιο στην Προβίστα, δίνοντας μας
πολύ ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την μορφή που είχε τότε ο οικισμός. Την
εποχή εκείνη το χωριό μας αριθμούσε 750 Έλληνες κατοίκους και 500 Τούρκους .
Είναι το
τέλος της Οθωμανικής ειρήνης για το Παγγαίο.
Οι
αναδυόμενοι εθνικισμοί των Βαλκανικών λαών τους οδηγούν να διεκδικήσουν με λύσσα
την κυριαρχία στη Μακεδονία. Εμφανίζονται αρχικά ως ελευθερωτές για τους
χριστιανούς και κατόπιν ως καταπιεστές και τρομοκράτες για όποιον υπάρχει υποψία
πως είναι σε άλλη παράταξη. Ξεκινάει ο Μακεδονικός αγώνας με κύριους
ανταγωνιστές τους Έλληνες και τους Βούλγαρους. Επικρατεί το δόγμα πως όποιος
δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας.
Για τους
χωρικούς δεν υπάρχουν περιθώρια ουδετερότητας. Στην Προβίστα εκτός από τα περιθώρια δεν υπάρχει ούτε η
διάθεση για ουδετερότητα. Όλοι είναι λίγο ως πολύ αναμεμιγμένοι. Γίνεται
συγκέντρωση χρημάτων και αγοράζονται όπλα με έξοδα των κατοίκων. Στον κόλπο του
Ορφανού ξεφορτώνεται τα βράδια πολεμικό υλικό και στη συνέχεια κρύβεται για να
μεταφερθεί πάλι βράδι στη Ζίχνα και στις Σέρρες. Η Επαρχία Φυλλίδος έχει την
τύχη να τελεί υπό την προστασία του Καπετάνιου Δούκα Γαιτατζή από τις Σέρρες. Ο
υπαρχηγός του, Βασίλειος Τσουβαλτζής από το Ροδολίβος είναι υπεύθυνος για το
Παγγαίο. Οι Βούλγαροι βέβαια προσπαθούν να αποκτήσουν ερείσματα εδώ, όμως δεν
καταφέρνουν τίποτε. Στις 16 Ιουνίου 1907 γίνεται μάχη έξω από το χωριό κατά την
οποία το σώμα του Δούκα κατατροπώνει τους Κομιτατζήδες. Είναι ένας
βρώμικος πόλεμος! Ευτυχώς τελειώνει με την επανάσταση των Νεοτούρκων το 1908. Η
Αθήνα κηρύσσει το τέλος των εχθροπραξιών. Ο Βασίλειος Τσουβαλτζής όμως ψημένος
στον αγώνα και γνωρίζοντας τα σχέδια των Βουλγάρων για την περιοχή, προβλέπει
την έκρηξη των Βαλκανικών πολέμων και πιέζει τους κατοίκους να συνεχίσουν κρυφά
να εξοπλίζονται. Δεν εισακούγεται.
Το 1912 η
μικροσκοπική Ελλάδα μπαίνει στη φωτιά του πρώτου Βαλκανικού πολέμου. Η
Βουλγαρία προβλέπει πως μόνο στη θάλασσα θα έχουμε επιτυχίες.
Η Τουρκία μας κοιτά υπεροπτικά. Άλλωστε μας
είχε κατατροπώσει το 1897.
Μας
υποτίμησαν! Νικάμε παντού και παίρνουμε την Θεσσαλονίκη κάτω από το έκπληκτο
βλέμμα της Ευρώπης. Τον Οκτώβριο του 1912 ο Καπετάνιος Δούκας, επικεφαλής
σώματος Προσκόπων, απελευθερώνει το Παγγαίο και το Φεβρουάριο του 1913 το παραδίδει στον Λοχαγό
Κωνσταντίνο Ροντήρη. Ο Στρατηγός Μανουσογιαννάκης καταφτάνει και εγκαθιστά το
αρχηγείο του στο Τουρκικό χωριό Δεδέμπαλη.
Ο Πρώτος
Βαλκανικός πόλεμος έχει τελειώσει με νίκη του συνασπισμού Σέρβων Ελλήνων
Βουλγάρων Μαυροβούνιων και ήττα της Τουρκίας. Δεν αρχίζει όμως η ειρήνη. Συνεχίζεται
ο πόλεμος με άλλο όνομα: Δεύτερος Βαλκανικός. Η Βουλγαρία, προσπαθώντας να γίνει
η νέα περιφερειακή δύναμη, πολεμά εναντίον όλων. Στις 8 Μαίου 1913
διεξάγεται η μάχη της Βουλτσίστας και ο Ελληνικός στρατός υποχωρεί αρχικά
στην Προβίστα. Οι Βούλγαροι φαίνεται να επικρατούν, δικαιολογώντας όσους τους αποκαλούν
Πρώσους των Βαλκανίων. Οι κάτοικοι του χωριού όπως και αυτοί των γειτονικών
οικισμών κατευθύνονται πανικόβλητοι στο λιμάνι της Αμφιπόλεως Τσάγιεζι. Από
εκεί μεταφέρονται με ατμόπλοια στην Χαλκιδική . Θα επιστρέψουν όμως μια και ο
Ελληνικός στρατός τελικά θα επικρατήσει . Η Ελλάδα γιγαντώνεται φτάνοντας
μέχρι την Θράκη.
Η ειρήνη
όμως αργεί. Το 1914 ξεσπά ο Πρώτος Παγκόσμιος πόλεμος. Ξεσπά ο Εθνικός διχασμός.
Ο Βασιλιάς επιτρέπει στους Γερμανοβουλγάρους να καταλάβουν προσωρινά την
περιοχή ανάμεσα στον Νέστο και τον Στρυμόνα, προκειμένου να σεβαστούν την
ουδετερότητά μας .
Ο Βενιζέλος
έχει άλλη γνώμη. Ερχόμενος στη Θεσσαλονίκη εγκαθιστά επαναστατική κυβέρνηση και
μπαίνει στον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ.
Δύο
κυβερνήσεις, ένας λαός, ένας πόλεμος και ένα θύμα: Ο Ελληνισμός!
Ξεκινά
γενοκτονία κανονική, ίσως η πρώτη στην Ευρώπη , με εκτελεστές τους Βουλγάρους
και θεατές τους Γερμανούς. Οι άντρες αποστέλλονται όμηροι σε διάφορα στρατόπεδα
συγκέντρωσης και εργάζονται σε ορυχεία , σε κατασκευή σιδηροδρόμων και σε
αγρούς. Δεν τους προσφέρουν ούτε τα βασικά για την επιβίωσή τους, ενώ οι
ξυλοδαρμοί και οι δολοφονίες γίνονται ρουτίνα.
Πίσω στα χωριά μας επικρατεί χάος. Βιασμοί
δολοφονίες κατάσχεση περιουσιών , καταναγκαστικά έργα. Το χωριό μας καίγεται
ολοσχερώς προκειμένου να γίνουν εκεί οχυρώσεις. Το τέλος βέβαια του πολέμου το
1918, βρίσκει την Ελλάδα στο στρατόπεδο των νικητών, όμως το
τίμημα είναι ασήκωτο. Οι κάτοικοι εξαθλιωμένοι προσπαθούν να επιβιώσουν
κατοικώντας μέσα στα ορύγματα του πολέμου. Η επιστροφή των ομήρων γίνεται
υπό απαράδεκτες συνθήκες. Σύμφωνα με τα αρχεία του Ερυθρού σταυρού, καθώς
και του περιηγητή του στρατού Καλιαγκάκη Δημητρίου τα χωριά Λακκοβήκια,
Προβίστα και Σέμαλτο είναι ολοκληρωτικά κατεστραμένα.
Τα επόμενα
χρόνια έρχονται να προστεθούν στον ήδη ταλαιπωρημένο πληθυσμό οι πρόσφυγες από
την περιοχή του Ακ Δακ Μαντέν του Πόντου και από την Ισπάρτα Πισιδίας της
Μικράς Ασίας. Από το παλιό χωρό μένει μόνο ο μεταβυζαντινός Ναός της Παναγίας
κι ένα από τα τέσσερα γεφύρια που υπήρχαν παλιά. Χτίζεται νέος οικισμός
βόρεια του παλαιού. Με απόφαση του Βενιζέλου το 1928 η εταιρία ΜΟΝΚΣ ΓΙΟΥΛΕΝ ξεκινά τα έργα αποξήρανσης της Λίμνης του Αχινού, ενώ το
όνομα του χωριού αλλάζει σε Παλαιοκώμη. Το 1933 απαλοτριώνονται τα
Μοναστηριακά κτήματα. Η Μονή Παντοκράτορα παύει να είναι ιδιοκτήτης γης
στο χωριό μας, αφού για πολλούς αιώνες το προφύλαξε από την Τουρκική
αυθαιρεσία. Υπάρχει πλέον γη για όλους, κάτι που κάνει πολλούς κατοίκους
άλλων περιοχών να μετοικήσουν εδώ. Έρχονται από την Χαλκιδική και από άλλα
σημεία της Μακεδονίας και μαζί με τους πρόσφυγες και τους εναπομείναντες
ντόπιους αρχίζουν να δημιουργούν αυτό που εμείς θα παραλάβουμε ως χωριό μας.
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος
δοκιμάζει τους χωριανούς μας συνοδευόμενος από νέα κάθοδο της Βουλγαρίας και
προσπάθεια εκσλαβισμού. Η Ελληνική γλώσσα απαγορεύεται και οι άνθρωποί
μας προσπαθούν να επιβιώσουν σε ένα περιβάλλον που γίνεται τουλάχιστον εχθρικό. Σε τοποθεσία έξω από την Παλαιοκώμη συλλαμβάνονται τα μέλη της ηγεσίας του
ΕΑΜ Ανατολικής Μακεδονίας και εκτελούνται. Ξεκινά νέα ομηρεία για τους Έλληνες
του Βουλγαρικού τομέα, υπό μορφή επιστράτευσης, τα γνωστά μας Ντουρντουβάκια.
Δυστυχώς το τέλος του πολέμου
ακολουθείται από την έκρηξη του Εμφυλίου , για τον οποίο δεν επιθυμούμε να
αναφερθούμε εκτενώς.
Το 1954
εγκαθίστανται μόνιμα οι Σαρακατσάνοι στην Παλαιοκώμη. Αυτοί οι φυγάδες με τις
μαύρες κάπες, τελειώνοντας την πολύχρονη περιπλάνησή τους, θα συμπληρώσουν το πληθυσμιακό
παζλ του χωριού μας. Οι περισσότεροι θα εγκαταλείψουν την κτηνοτροφία και θα
ασχοληθούν με ιδιαίτερη επιτυχία με την γεωργία.
Την δεκαετία
του εξήντα το μεταναστευτικό ρεύμα προς την Γερμανία αλλά και προς τα μεγάλα
αστικά κέντρα γνωρίζει πραγματική έκρηξη. Αυτοί που μένουν προοδεύουν. Το 1991
η κοινότητα, μαζί με τον οικισμό της Νέας Φυλής έχει 1558 εγγεγραμένους
δημότες. Εκείνη την περίοδο, οι κάτοικοι αναλαμβάνουν να φιλοξενήσουν στα
σπίτια τους παιδιά από την σπαρασσόμενη Γιουγκοσλαβία. Ακόμη παραχωρείται για
ένα διάστημα το κτίριο του παλιού Δημοτικού σχολείου (επι Δημαρχιας Δημητρίου
Α. Παπαδόπουλου) , προκειμένου να
φιλοξενηθούν οικογένειες από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Οι Παλαιοκωμήτες
γνωρίζουν τι θα πει ανθρώπινος πόνος και δεν μένουν θεατές, αλλά διαμορφώνουν
καταστάσεις και συμπεριφορές.
Σήμερα η
κοινότητά μας είναι ένα δεμένο σύνολο ανθρώπων, αποτελούμενη από ομάδες
διαφορετικής γεωγραφικής προέλευσης όπως αναφέραμε στην αρχή της εργασίας μας.
Ίσως κάποιοι
να πιστεύουν πως με τις τόσες διαφορετικές καταβολές μας , μπορεί να
αισθανόμαστε λίγο μπερδεμένοι όσον αφορά την ταυτότητά μας .
Κάτι τέτοιο
δεν συμβαίνει και το καταλαβαίνει κανείς όταν μας ακούει να προφέρουμε τη λέξη
«χωριανός» . Τελικά όλοι εμείς είμαστε αυτό από το οποίο προήλθαμε αλλά και
αυτό στο οποίο εξελιχθήκαμε . Είμαστε αυτό που αποφάσισε η μοίρα και
δημιούργησε η ιστορία . Είμαστε Παλαιοκωμήτες .
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ- ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
(1)ΗΡΟΔΟΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΑ.
(2)ΓΑΡΟΥΦΑΛΗΣ
Δ., Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ , ΑΡΘΡΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΟ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ
ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2012.
(3) ΠΑΡΧΑΡΙΔΟΥ – ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΥ Μ., ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΗ ΠΡΟΘΕΣΗ
ΤΟΥ 18 ου ΑΙΩΝΑ ΑΠΟ ΤΗ ΜΟΝΗ ΕΙΚΟΣΙΦΟΙΝΙΣΑΣ, ΚΕΝΤΡΟ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ 2009.
(4) ΔΙΑΡΚΗΣ ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΚΥΡΗΓΜΕΝΩΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΧΩΡΩΝ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΩΝ ΤΗΣ
ΕΛΛΑΔΟΣ.
(5) ΣΑΜΣΑΡΗΣ Π., ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΙ ΤΟΠΟΙ, ΕΘΝΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ. ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΩΝ
ΔΙΑΤΡΙΒΩΝ 2004.
(6) ΑΓΟΡΙΤΣΑΣ Δ.,ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ
ΤΟΥ ΣΤΡΥΜΩΝΑ 7ος-12ος ΑΙΩΝΑΣ, ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ 2004 .
(7)ΣΥΛΟΓΗ
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΤΗΣ ΘΡΑΚΗΣ, ΘΡΑΚΙΚΗ ΕΣΤΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ.
(8)ΜΑΡΓΑΡΙΤΗΣ
ΔΗΜΗΤΣΑΣ, ΑΡΧΑΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ,1874.
(9) ΣΑΜΣΑΡΗΣ Δ.,
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ
ΕΤΑΙΡΙΑΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 1976.
(10) LEFORT OIKONOMIDES PAPACHRYSSANTHOY
KRAVARI METREVELI,ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΜΟΝΗΣ ΙΒΗΡΩΝ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΤΟΜΟΣ ACTES D' IVIRON .
(11)MAX VASMER, DIE SLAVEN IN
GRIECHENLAND.
(12) ΓΟΥΣΙΟΣ
ΑΣΤΕΡΙΟΣ, Η ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΑΓΓΑΙΟΝ ΧΩΡΑ,
1894.
(13)
ΜΕΡΤΖΙΔΗΣ ΣΤ., ΑΙ ΧΩΡΑΙ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΣΦΑΛΜΕΝΗΣ ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΕΙΣ, ΑΘΗΝΑΙ
1885.
(14) ΜΑΥΡΟΜΑΤΗΣ ΛΕΝΟΣ, L A P R O N O I A D ' A L E X I S C
O M N È N E R A O U L À P R E V I S TA , ΠΗΓΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΣΥΜΜΕΙΚΤΑ
( ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΑ)
(15) ΜΑΥΡΟΜΑΤΗΣ ΛΕΝΟΣ, Η ΠΡΌΝΟΙΑ ΤΟΥ
ΜΟΝΟΜΆΧΟΥ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΆΧΗ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΑΝΤΑΚΑ (1333-1378).
(16) ΠΑΠΑΚΥΡΙΑΚΟΥ ΚΥΡΙΑΚΟΥ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΣΕΡΡΩΝ ΑΠΟ ΑΡΧΑΙΟΤΑΤΩΝ ΧΡΟΝΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΗΣ
ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΕΩΣ ΤΟΥ, 1912 1913.
(17) ΚΑΣΔΑΓΛΗ ΛΑΙΟΥ ΑΓΓΕΛΙΚΗ,
ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΣΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ.
(18)ΠΑΠΑΣΥΝΟΔΙΝΟΣ ,ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ, 17ος ΑΙΩΝΑΣ
(19) ΤΣΑΡΟΥΧΑΣ Ι. – ΜΠΟΝΟΒΑΣ Ν.,ΤΑ
ΜΕΤΟΧΙΑ ΓΕΝΙΚΙΟΪ ΑΓΙΑΣΜΑΤ(Ι) ΠΡΟΒΙΣΤΑ ΤΗΣ ΜΟΝΗΣ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΟΣ ΑΓΙΟΥ ΟΡΟΥΣ ΣΤΗΝ
ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ.
(20) ΒΑΡΣΑΜΗ ΔΕΣΠ., ΝΙΚΟΤΣΑΡΑΣ Ο ΑΕΤΟΣ ΤΟΥ ΟΛΥΜΠΟΥ,ΑΡΘΡΟ ΔΗΜΟΣΙΕΥΜΕΝΟ ΣΤΟ
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΕΥΧΟΣ 96
(21) ΠΕΤΡΑΤΟΣ Π., ΚΑΒΑΛΑ, ΜΕΣΟΡΟΠΗ,
ΜΟΥΣΘΕΝΗ ΚΑΙ ΟΙ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΤΟΥΣ
ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΟΥΣ:
ΑΠΟ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΤΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΗ
***
(22)ΤΕΤΡΑΔΙΑ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ
1916-18, ΙΣΤΟΡΙΚΟ Κ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΚΑΒΑΛΑΣ,ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΡΟΥΔΩΜΕΤΩΦ Ν.
(23) ΚΑΡΤΣΙΟΣ Β., HΓENOKTONIA TOY EΛΛHNIΣMOY ΤΗΣ
ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ.
(24) (C.W. Blegen, Diary 6 November to 3 December
1918. ΑΡΧΕΙΑ ΕΡΥΘΡΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
(25) ΠΡΑΖΙΩΤΗΣ Ι.,ΖΙΧΝΗ ΤΟ ΧΡΥΣΑΦΙ
ΤΩΝ ΣΕΡΡΩΝ,ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ.
(26) ΦΥΝΔΑΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΝΕΣΤ., ΤΟ ΧΡΥΣΟΦΟΡΟ ΠΑΓΓΑΙΟ,
ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ 2004
(27) ΧΑΝΔΡΙΝΟΣ ΙΑΣΩΝ,Ο
ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ,ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «ΕΘΝΟΣ>».
(28) ΚΡΑΒΑΡΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ, ΑΡΧΕΙΑ
ΜΟΝΗΣ ΠΑΝΤΟΚΡΑΤΟΡΑ.
(29)ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗΣ Ν.ΣΟΛΩΝ,,
ΦΟΒΕΡΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ ΟΙ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ , ΕΚΔΟΣΕΙΣ
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ «ΤΑ ΝΕΑ».
(30) REGEL, E. KURTZ ET В. KORABLEV,AΡΧΕΙΑ
ΜΟΝΗΣ ΖΩΓΡΑΦΟΥW.
(31)ΠΑΛΑΜΗΔΟΥΣ Ι.ΑΘ.,ΑΠΟΜΝΗΜΟΝΕΥΜΑΤΑ
Η ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΟΥ ΠΑΓΓΑΙΟΥ.
(32) ) ΓΕΝ. ΕΠΙΤΕΛΕΙΟΝ ΣΤΡΑΤΟΥ ΔΙΕΥΘΥΝΣΙΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ , Ο ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΣ ΑΓΩΝ ΚΑΙ ΤΑ
ΕΙΣ ΘΡΑΚΗΝ ΓΕΓΟΝΟΤΑ,1979.
(33) ABBOTT GEORGE FREDERIC, ΕΝΑΣ ΑΓΓΛΟΣ ΣΤΗΝ
ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ ΤΟΥ 1900, ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ 2007
(34)ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΚΑΤΟΙΚΩΝ
ΠΑΛΑΙΟΚΩΜΗΣ
(35)ΑΡΧΕΙΟ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ
ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ.
(36)ΑΡΧΕΙΟ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ.
(37) ΑΥΓΕΡΗ ΣΟΦΙΑ, «ΝΤΟΥΡΝΤΟΥΒΑΚΙΑ» ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΕ ΒΟΥΛΓΑΡΙΚΑ ΤΑΓΜΑΤΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ”, 24grammata.
(38)ΑΣΗΜΑΚΗ ΣΤ.,ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΣΤΑ
ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ ΜΕ ΚΑΤΑΛΗΞΗ -ΟΒΑ -ΟΒΟ -ΙΤΣΑ -ΙΣΤΑ.
